Καβάφης: Η ιστορία μιας φωτογραφίας.

Μια άγνωστη εικόνα του Κ. Καβάφη, που δείχνει τον ποιητή σε νεαρή ηλικία, αποκαλύπτει ο συλλέκτης και ποινικολόγος Κώστας Κούτρας

Η ιστορία μιας φωτογραφίας
της ΣΤ. ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ (spapa@enet.gr)

Πώς ήταν ο Καβάφης στα νιάτα του; Υπάρχουν φωτογραφίες του από την εποχή που ήταν παιδί, όπως κι άλλες, από στούντιο όλες τους, όπου εμφανίζεται σε μεγαλύτερη ηλικία. Ντοκουμέντα, ωστόσο, τα οποία ν' αποτυπώνουν τη μορφή του γύρω στα είκοσι δεν είχαν δημοσιευτεί έως τώρα. Εξ ου και η έκπληξη όσων βρέθηκαν, τις προάλλες, στο Σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, με αφορμή τις εκδηλώσεις που οργάνωσε το παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, όταν αντίκρισαν ένα άγνωστο νεανικό πορτρέτο του ποιητή, τυπωμένο σε πόστερ μεγάλων διαστάσεων.

Το πρωτότυπο της φωτογραφίας που δημοσιεύεται σήμερα στο «7» δεν προέρχεται από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, όπου και το Αρχείο Καβάφη. Βρίσκεται πάντα προστατευμένο στο οβάλ κάδρο με το κοίλο τζάμι που το κοσμεί εδώ κι έναν αιώνα, κι ανήκει στον ποινικολόγο Κώστα Κούτρα, μέλος της ελληνικής επιτροπής της Διεθνούς Αμνηστίας και πρόεδρο της οργάνωσης «Δικηγόροι χωρίς σύνορα». Εναν λάτρη της καβαφικής ποίησης, αλλά και παθιασμένο συλλέκτη που την έχει στην κατοχή του κοντά τριάντα χρόνια!

Οπως εξηγεί, «μου τη χάρισε το 1980 ο φίλος και κουμπάρος μου Κώστας Ζήβας, έμπορος αντικών που χάθηκε αργότερα σε τροχαίο, και του οποίου η υπαίθρια έκθεση στο Μαρούσι εξακολουθεί να λειτουργεί. Θυμάμαι ότι ρωτώντας για την προέλευση της φωτογραφίας, μου απάντησε πως την είχε προμηθευτεί στην Αθήνα μαζί με άλλα αντικείμενα στις αρχές της δεκαετίας του '50, από τους κληρονόμους μιας παλιάς οικογένειας της Κωνσταντινούπολης. Φυσικά, το ζήτημα της αυθεντικότητας είχε απασχολήσει και τον ίδιο. Είχε απευθυνθεί στον έμπειρο φωτογράφο Κούνιο, στο ειδικό κατάστημα κορνιζών της Λυμπεράκη, σε καβαφιστές όπως ο Γ. Π. Σαββίδης, κι είχε πειστεί πως ήταν γνήσια, τραβηγμένη στο τέλος του 19ου αιώνα σ' επαγγελματικό φωτογραφείο, μάλλον της Αλεξάνδρειας».

Αναζητώντας τα ίχνη του πορτρέτου

Ο Κ. Κούτρας κράτησε τη φωτογραφία στο δικηγορικό γραφείο του. «Δεν είχα καμιά διάθεση να τη βγάλω προς στα έξω, προτιμούσα να μην την αγγίξει κανείς», λέει. Μέχρι που τον Φεβρουάριο του 2007 τον επισκέφθηκε η γνωστή γλύπτρια Ασπασία Παπαδοπεράκη, δημιουργός, μεταξύ άλλων, της προτομής του ποιητή στο προξενείο της Αλεξάνδρειας και συγγραφέας της εξονυχιστικής μελέτης «Η μορφή του Καβάφη». Αποσβολωμένη μπροστά στη φωτογραφία και δίχως την παραμικρή αμφιβολία για την ταυτότητα του νεαρού άνδρα, η τελευταία ζήτησε από τον Κούτρα να της την παραχωρήσει προσωρινά, ώστε ν' ασχοληθεί κι η ίδια με την αξιολόγηση και τη μελλοντική προβολή της. Κάπως έτσι έφτασε και η μεγεθυμένη κόπια του πορτρέτου στο μουσείο της αλεξανδρινής οδού Λέψιους. Ομως, η Παπαδοπεράκη θεωρεί πως η φωτογράφιση δεν έγινε στην Αλεξάνδρεια, αλλά στην Κωνσταντινούπολη. «Διαφορετικά», λέει, «η φωτογραφία θα διασωζόταν στο αρχείο του ποιητή, δεν θα είχε παραπέσει».

Πράγματι, το 1882, μετά την εξέγερση στην Αλεξάνδρεια που κατέληξε στον βομβαρδισμό της πόλης από τον βρετανικό στόλο, η Χαρίκλεια Καβάφη και τα παιδιά της φεύγουν για την Κωνσταντινούπολη και φιλοξενούνται στο σπίτι του πατέρα της.

Εκεί αρχίζει να εκδηλώνεται κι ο ομοσεξουαλισμός του εικοσάχρονου τότε Κωνσταντίνου, όπως αναφέρουν η Μαρία Στασινοπούλου και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος στο «Ο βίος και το έργο του Γ. Π. Καβάφη». Λέγεται, μάλιστα, ότι ο ίδιος έμενε σε δύο διαφορετικές συγγενικές οικογένειες που ζούσαν σε διαφορετικές γειτονιές και δεν είχαν αρμονικές σχέσεις μεταξύ τους, κι ότι εκμεταλλευόταν αυτήν την κατάσταση που του επέτρεπε να περνά δίχως έλεγχο έξω τις νύχτες του.

Φαίνεται πως ο Καβάφης επιθυμούσε τότε να γίνει πολιτικός ή δημοσιογράφος, αλλά ήδη από το 1884 αρχίζει να γράφει ποιήματα και πεζά, ενώ την ίδια χρονιά επιχειρεί να μεταφράσει ολόκληρο το «Πολύ κακό για το τίποτα» του Σέξπιρ. Χάρη στην αλληλογραφία που διατηρεί με φίλους από τη γενέτειρά του, ενημερώνεται για τις πολιτικές εξελίξεις, την επάνοδο των Ευρωπαίων στην Αίγυπτο και την εκ νέου άνθιση του εμπορίου, όπως και για τη δίψα για διασκέδαση που είχε ακολουθήσει μετά τον φόβο των βομβαρδισμών και των σφαγών. Ομως, στα δικά του γράμματα της εποχής, δεν λέει κουβέντα για τα προσωπικά του.

Ο Κ. Κούτρας και η Α. Παπαδοπεράκη αναμένουν τώρα τις επίσημες τοποθετήσεις των μελετητών. Οι επόμενες δικές τους κινήσεις, πάντως, δεν σχετίζονται με αυτό το «πολύ σημαντικό ντουκουμέντο», σύμφωνα και με τον Δ. Δασκαλόπουλο. Στόχος τους είναι η δημιουργία ενός συλλόγου που θα προωθήσει την ιδέα της αγοράς από το ελληνικό Δημόσιο του κτιρίου όπου στεγάζεται το Σπίτι του Καβάφη, συγκεντρώνοντας από ιδιώτες όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα γι' αυτόν τον σκοπό.

[από εδώ.]