ΕΝΑΣ ΤΟΥΡΚΟΣ ΓΚΕΪ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΣΑΝΤΟΡ, ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ, ΤΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ.

Αντιγράφω από την Ελευθεροτυπία.

«Το δικό σας τσαντόρ είναι το λάιφσταϊλ»
Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ * Επτά, Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2010
Στην Ευρώπη ο Μουρατχάν Μουνγκάν θεωρείται ο δεύτερος σημαντικότερος σύγχρονος τούρκος συγγραφέας -μετά τον νομπελίστα Ορχάν Παμούκ. Στη χώρα του θεωρείται... κόκκινο πανί. Είτε γιατί στα μυθιστορήματά του θίγει θέματα ταμπού, όπως το τσαντόρ, είτε για τις αριστερές πολιτικές του θέσεις. Ακόμα όμως και ο τρόπος ζωής του θεωρείται προκλητικός, έχοντας δηλώσει ανοιχτά, σε μια συντηρητική χώρα, την ομοφυλοφιλία του.
Γεννημένος πριν από 55 χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, καμαρώνει για την πολυπολιτισμική καταγωγή του: «Η οικογένειά μου έχει αραβικές ρίζες. Εγώ μεγάλωσα στην νοτιανατολική Τουρκία. Η γιαγιά μου είναι Κούρδισσα, η δε μητέρα μου είναι Βοσνία και μιγάδα από την Τουρκία. Οπως καταλαβαίνετε, είμαι ένας τυπικός Οθωμανός», μας λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά.
Το πρώτο του βιβλίο «Ο Μαχμούτ και η Γεζιντά» εκδόθηκε το 1980: «Πιθανότατα η αναζήτηση της αλήθειας, η ανάγκη της ομιλίας, της αφήγησης, της έκφρασης με οδήγησε να γίνω συγγραφέας», τονίζει. Σπούδασε όμως και θεατρολογία, γράφει θεατρικά έργα και ποιήματα, ενώ του αρέσει όπως λέει να ζωντανεύει τους χαρακτήρες των βιβλίων του «μπροστά στον καθρέφτη, σαν ηθοποιός».
Μια φανταστική υπαρκτή χώρα
Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη το μυθιστόρημά του «Τσαντόρ», σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη, ένα σκοτεινό αλλά και λυρικό βιβλίο, που θίγει με τόλμη τον κίνδυνο του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Ο Μουνγκάν μάς μεταφέρει σε μια χώρα κατεστραμμένη -δεν την κατονομάζει- από τον πόλεμο και από ένα πραξικόπημα που εγγυάται στο ισλαμικό κόμμα την απόλυτη εξουσία. Ο ήρωας του βιβλίου, Ακμπάρ, επιστρέφει στην πατρίδα του έπειτα από χρόνια εξορίας και μάταια αναζητά τα αγαπημένα του πρόσωπα στο οικογενειακό σπίτι, όπου πλέον κατοικούν ξένοι. Γύρω του όλοι είναι φοβισμένοι, απόμακροι, σαν νεκροί. Οι γυναίκες, τυλιγμένες όλες σε τσαντόρ, αγνώριστες και ανώνυμες, μοιάζουν «αόρατες».
Πώς έβλεπαν οι αόρατες τον κόσμο που τους είχαν απαγορεύσει να βλέπουν; Και πώς μπορεί να ζήσει ένας άντρας σε έναν κόσμο που η γυναικεία παρουσία έχει εξαφανιστεί, αναρωτιέται ο Ακμπάρ που επαναστατεί και ενδύεται ο ίδιος το τσαντόρ...
- Πόσο πλησιάζει τη σημερινή πραγματικότητα στην Τουρκία η κατάσταση που περιγράφετε στο βιβλίο σας;
«Ηθελα να δημιουργήσω μια φανταστική χώρα που συγκροτείται από κομμάτια κάθε υπαρκτής χώρας της ευρύτερης περιοχής. Κυβερνάται από τη σαρία, μετά την επικράτηση της αποκαλούμενης Ισλαμικής Επανάστασης. Συνάμα, αυτό δεν παύει να είναι ένα ενδεχόμενο για όλες τις γειτονικές χώρες. Είναι γνωστές οι ελπίδες που τρέφει το Ιράν. Οσον αφορά την ατμόσφαιρα του φόβου που υπάρχει στο βιβλίο, πιθανόν να με ενέπνευσε η ανατολική Τουρκία της δεκαετίας του '90. Επειτα, είναι και το βόρειο τμήμα του Ιράκ. Από τις αρχές του '90 όπου κατέφυγαν εκεί οι Κούρδοι, η Τουρκία σπαράσσεται σε έναν πόλεμο που αποφεύγει να τον ονομάσει εμφύλιο. Αν θέλετε να δείτε ρημαγμένους τόπους, καμένα δάση, εκκενωμένα χωριά, φόβο, καταπίεση, βασανιστήρια, αποξένωση, θα πάτε στην Ανατολία. Επιπλέον, η δεινότερη περίοδος καταπίεσης και τυραννίας στην Ανατολία ήταν η εποχή της διακυβέρνησης της χώρας από την πρώτη γυναίκα πρωθυπουργό της Τουρκίας, την Τανσού Τσιλέρ. Εκείνη δεν φορούσε μαντίλα, δεν έπαυε όμως να καλύπτεται πίσω από την εξουσία... Και δυστυχώς, αυτό είναι ένα από τα σημεία που αποφεύγουν να θίξουν όσοι και όσες έχουν μετατρέψει τον φεμινισμό σε κάποιου τύπου γυναικείο εθνικισμό».
«Νιώθω εξόριστος»
- Εχετε ποτέ νιώσει όπως ο ήρωάς σας, ότι βρισκόσαστε σε κατάσταση εξορίας, αποκλεισμού, στην ίδια σας τη χώρα;
«Στην πραγματικότητα, νιώθω εξόριστος σ' ετούτη τη γη. Η αίσθηση του αποκλεισμού είναι κάτι που το ζω θέλοντας και μη για πολλούς λόγους, ξεκινώντας από τη σεξουαλική μου ταυτότητα έως και την πολιτική μου στάση. Ισως γι' αυτό να φτιάχνω τόσο ζωντανές σχέσεις με τους ήρωές μου».
- Τι σημαίνει για εσάς το τσαντόρ, κυριολεκτικά και μεταφορικά;
«Εγραψα ένα βιβλίο για το τι σημαίνει βλέπω, φαίνομαι, για τα μάτια που μας περιβάλλουν και μας κοιτάνε, όπως το μάτι του Θεού που εξαναγκαζόμαστε να νιώθουμε μονίμως πάνω μας. Κυρίως όμως με ενδιέφερε η σχέση ανάμεσα στον κόσμο που φαίνεται μέσα από το τσαντόρ και στον κόσμο που αποκρύπτει το τσαντόρ. Γι' αυτό το λόγο διηγήθηκα την ιστορία από την πλευρά ενός άντρα».
- Πιστεύετε ότι το τσαντόρ είναι η σημαντικότερη έκφραση καταπίεσης της γυναίκας στις ισλαμικές κοινωνίες;
«Νιώθω ψυχική συγγένεια με τις γυναίκες που ζούνε μια αφανή, σβησμένη ζωή, μια ζωή κόλαση υπό το νόμο της σαρία. Σκέφτομαι ότι το να σκεπάζεσαι είτε εθελοντικά είτε επιβεβλημένα, το ολόσωμο κάλυμμα αυτό καθαυτό σημαίνει καταπίεση και παγίδευση. Είναι η εξάλειψη της ύπαρξης και της ταυτότητας. Η απάρνηση του σώματος. Η ουσία του όλου θέματος βρίσκεται στο τι σημαίνει να είσαι γυναίκα. Κατά τη γνώμη μου, το τσαντόρ και η μπούργκα στην Ανατολή αλλά και η πορνογραφία στη Δύση είναι τα μελανά σημεία που επιβάλλονται στο γυναικείο κορμί και στη γυναικεία σεξουαλικότητα από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Και λέγοντας πορνογραφία δεν μιλώ για τη βιομηχανία πορνό, αλλά για την πορνογραφία της κοινωνικής ζωής που εξαναγκάζει τη γυναίκα να είναι οπωσδήποτε ελκυστική και σέξι, να είναι ρυθμισμένη σαν το αντικείμενο του πόθου που θα προκαλέσει τον άντρα για να επιλεγεί από αυτόν. Για μένα, τόσο τα διαφημιστικά πανό όσο και το τσαντόρ καταδικάζουν το γυναικείο κορμί σε υπαρξιακό σκοτάδι».
Η αριστερή παράδοση της Τουρκίας
- Νιώθετε ότι γίνεστε ενοχλητικός για την τουρκική κοινή γνώμη, όταν καταπιάνεστε στα βιβλία σας με θέματα ταμπού;
«Το "Τσαντόρ" δεν είναι ένα βιβλίο κοινωνικής έρευνας και τελικά, όποια άποψη και να έχει κανείς, ένα βιβλίο πρέπει να προσφέρει απόλαυση στον αναγνώστη. Στην Τουρκία και στη Γερμανία δημοσιεύτηκαν πολύ καλές κριτικές. Το παράξενο είναι ότι το ίδιο βιβλίο δεν είχε καμία απήχηση στη Γαλλία και στην Ιταλία. Με αυτή την έννοια, απ' όσο καταλαβαίνω, δεν ανταποκρίνεται στα πρότυπα και τα κλισέ ενός μέρους αναγνωστών τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Δεν επιτίθεται στο Ισλάμ με τα κλισέ της Δύσης, ούτε και υπεραμύνεται του Ισλάμ με τα κλισέ της Ανατολής. Μιλάει από μία ανεξάρτητη θέση μέσ' από τη λογοτεχνία. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι σε μία περίοδο που επικρατούσε έντονη συζήτηση για το ζήτημα της μαντίλας στην Τουρκία, η πλειονότητα των αρθρογράφων δεν έκανε καμία αναφορά σ' αυτό το βιβλίο. Ειδικά οι αρθρογράφοι της ισλαμικής μερίδας το αγνόησαν παντελώς».
- Ποια άλλα ζητήματα ταμπού εξακολουθούν να υπάρχουν στη χώρα σας, που πιθανότατα την κρατούν στην οπισθοδρόμηση;
«Η Τουρκία κάνει πολύ σοβαρά βήματα στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης των ταμπού που την διακατέχουν. Σήμερα τίθενται υπό συζήτηση πολλά θέματα που δεν τα άγγιζε κανείς στο παρελθόν, παρά την οδύνη που προκαλούν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ιστορία της δημοκρατίας της Τουρκίας φέρει μια ιστορία αγώνων, μια αριστερή παράδοση. Η Τουρκία δεν είναι μόνο η χώρα των αρνητικών στοιχείων».
- Νομίζετε ότι η πατρίδα σας είναι έτοιμη για την ευρωπαϊκή της προοπτική;
«Θέλω να ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Θέλω να διέπεται από τους κανόνες διεθνούς δικαίου. Παράλληλα όμως, δεν πρέπει να θεωρούμε την Ευρώπη ως μία σταθερή και αμετάβλητη αξία. Πρέπει να λογαριάσουμε και τη συμβολή της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Για παράδειγμα, ως κάτοικος της Κωνσταντινούπολης, θεωρώ ότι φέρω την κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου αλλά ακόμη και της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πιστεύω σ' έναν κόσμο χωρίς σύνορα. Ονειρεύομαι μια Ιστανμπούλ όπου κάποια μέρα θα επιστρέψουν οι Ρωμιοί που την εγκατέλειψαν. Ονειρεύομαι ένα μέλλον που θα ξεπερνάει τις γλώσσες, τις θρησκείες και τις φυλές. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί μόνο ένα σκαλοπάτι προς αυτή την κατεύθυνση».
- Από την άλλη, πιστεύετε ότι έχει καλλιεργηθεί στους δυτικούς μια προκατάληψη για τον ισλαμικό κόσμο, ύστερα από την 11η Σεπτεμβρίου; Στη φετινή επέτειο είδαμε φανατικούς να καίνε το Κοράνι μπροστά από τους Δίδυμους Πύργους.
«Η άνοδος του εθνικισμού όπως και του θρησκευτικού φανατισμού είναι οι αναπόφευκτες συνέπειες ενός κόσμου που επιστρέφει πάλι στο στάδιο του άγριου καπιταλισμού. Ο κόσμος είναι υποχρεωμένος να ενστερνιστεί εκ νέου τις αξίες της αριστεράς, δεν υπάρχει άλλη λύση. Οπως έχω πει και σ' ένα ποίημά μου, ενώ ορθώνονται τείχη σε ολάκερο τον κόσμο, δεν σημαίνει και τόσο πολλά η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, έτσι δεν είναι;»
- Εχετε σκεφτεί ότι εάν ζούσατε στο εξωτερικό θα είχατε μεγαλύτερη αναγνώριση;
Εχω περάσει τα 50, κατά συνέπεια δεν δίνω πλέον και τόσο μεγάλη σημασία στα υπόλοιπα οφέλη της γραφής. Με ενδιαφέρει κυρίως να γράψω κάτι καλό, κάτι όμορφο, ν' ανανεώνομαι, να φρεσκάρω το αίμα μου, να εξακολουθώ να έχω έμπνευση. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι θα ήθελα ν' ανέβει στην Ελλάδα, στην πατρίδα της τραγωδίας, το θεατρικό μου έργο "Ταζιγέ" (Τα συλλυπητήρια), το οποίο βασίστηκε στα μοτίβα της ισλαμικής τραγωδίας και στις παραδόσεις του πένθους».

.