Για την ενσωμάτωση της οδηγίας 2004/38/ΕΚ

Από το περιοδικό 10%:

Ερώτηση: Βλέπουμε ότι η νομική βάση της προσφυγής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή της Φιλελεύθερης Συμμαχίας, αλλά και όλων των ερωτήσεων που είχε καταθέσει προς την Επιτροπή ο Ευρωβουλευτής του Συνασπισμού, Δ. Παπαδημούλης για τον αποκλεισμό των ομοφύλων ζευγαριών από το σύμφωνο συμβίωσης και τον πολιτικό γάμο αντίστοιχα, είναι η οδηγία 2004/38/ΕΚ, με την οποία οι πολίτες εκτός ΕΕ που έχουν σύμφωνο συμβίωσης με πολίτες της ΕΕ, εξομοιώνονται στα δικαιώματα εισόδου, εξόδου, παραμονής και διαμονής με πολίτες της ΕΕ.

Γνωρίζουμε ότι η οδηγία 2004/38/ΕΚ έχει ενσωματωθεί με το Προεδρικό Διάταγμα 106/2007. Αφού έχει ενσωματωθεί η οδηγία και έχει γίνει νόμος του Ελληνικού Κράτους, τι ακριβώς συμβαίνει και δεν εφαρμόζoνται τα αποτελέσματά της στην περίπτωση των ομόφυλων ζευγαριών;
Κάτι ακόμη: Θα μπορούσε όσον αφορά τα δικαιώματα των διαφυλικών ατόμων, αυτή η οδηγία να έχει κάποιες συνέπειες; Παράδειγμα, στην Ισπανία γνωρίζουμε ότι τα διαφυλικά άτομα έχουν δικαίωμα στην αλλαγή όλων των εγγράφων τους ώστε να συμφωνούν με το κοινωνικό τους φύλο. Αυτό δεν συμβαίνει στην πλειονότητα των χωρών της Ε.Ε. Σ' αυτήν την περίπτωση;
Μαρίνα Γαλανού
-------------------------------------------------
Απάντηση:

1ο ερώτημα
Η Οδηγία 2004/38 αναγνωρίζει ως «μέλη οικογένειας» τους ανθρώπους που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, εφόσον από τη νομοθεσία του εκάστοτε κράτους-μέλους αναγνωρίζεται ο θεσμός του συμφώνου συμβίωσης ως ισοδύναμος (equivalent) με τον θεσμό του γάμου.
Το 2007, κατά το οποίο θεσπίστηκε το π.δ. 106/2007 που ενσωματώνει την Οδηγία 2004/38, όπως είναι γνωστό, δεν είχε θεσπιστεί ακόμη στην Ελλάδα ο θεσμός του συμφώνου συμβίωσης. Γι' αυτό το π.δ. ενσωματώνει την Οδηγία μόνο ως προς τα έγγαμα ζευγάρια, ενώ αναγνωρίζει και τη «σταθερή σχέση, προσηκόντως αποδεδειγμένη» ανάμεσα σε έναν πολίτη κράτους ΕΕ κι έναν πολίτη εκτός ΕΕ.
Αυτή η γενική διατύπωση θα μπορούσε να είναι αποδεκτή, αν δεν άφηνε τα κριτήρια περί του πότε υπάρχει «αναγνωρισμένη σχέση» στη διακριτική ευχέρεια του κάθε δημόσιου υπαλλήλου, ανοίγοντας το δρόμο στην κρατική αυθαιρεσία.
Με το Ν.3719/2008, όμως, η ενσωμάτωση της Οδηγίας δέχεται ένα σοβαρό πλήγμα: τον αποκλεισμό των ομόφυλων ζευγαριών από το δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης. Μπορεί να μην τροποποιήθηκε τυπικά το π.δ. 106/2007, αλλά ο αποκλεισμός των ομόφυλων ζευγαριών περιλαμβάνεται σε Νόμο, ο οποίος κατισχύει του προγενέστερου προεδρικού διατάγματος, το οποίο αποτελεί μια κανονιστική διοικητική πράξη, κατώτερης τυπικής ισχύος σε σχέση με το νόμο. Με λίγα λόγια, ο Ν.3719/2008 προσθέτει μια σοβαρή ασυνέχεια στην ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο της Ελλάδας ως μέλος της ΕΕ.
Το θέμα της μη αναγνώρισης δικαιωμάτων «μέλους οικογένειας» από τα μισά περίπου κράτη της ΕΕ απασχολεί ιδιαιτέρως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ιδίως τον αρμόδιο Επίτροπο Ελευθερίας, Δικαιοσύνης και Ασφάλειας που παρακολουθεί με τη Γενική Διεύθυνσή του το ζήτημα της ενσωμάτωσης της Οδηγίας στα κράτη μέλη. Πριν από λίγες μέρες μάλιστα δόθηκε στη δημοσιότητα και η σχετική Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου αναφέρεται ότι κανένα κράτος δεν έχει ενσωματώσει σωστά την Οδηγία και ότι η Επιτροπή θα εξαντλήσει όλα τα μέσα που έχει για τη βελτίωση της κατάστασης.
Γι' αυτό και η Επιτροπή έχει εκδηλώσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προσφυγή της Φιλελεύθερης Συμμαχίας, που επισήμανε το πισωγύρισμα της Ελλάδας, από την ευρεία διατύπωση του π.δ. 106 στη χειρουργική επέμβαση των κοινοτικών δικαιωμάτων με τον Ν.3719/2008.

2ο ερώτημα
Για το δεύτερο ερώτημα, της διοικητικής αναγνώρισης του κοινωνικού φύλου σε διαφυλικά άτομα στην Ισπανία και τις επιπτώσεις αυτής στην εφαρμογή της Οδηγίας: είναι βέβαιο ότι θέτει υψηλότερα τον πήχη της εναρμόνισης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Υπάρχουν βέβαια ορισμένα στεγανά: τα κράτη διατηρούν τη διοικητική τους αυτοτέλεια. Σε επίπεδο αποτελέσματος, όμως, είναι υποχρεωμένα να επιτύχουν όσα επιβάλλουν οι Οδηγίες. Στην Οδηγία δεν υπάρχει βέβαια διάταξη για την αναγνώριση του κοινωνικού φύλου. Αν όμως άτομα με αναγνωρισμένο κοινωνικό φύλο προβούν σε σύμφωνο συμβίωσης ή γάμο στην Ισπανία, με άτομα εκτός ΕΕ, τότε και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη θα πρέπει να τους αναγνωρίσουν ως «μέλη οικογένειας». Κατ' αποτέλεσμα, δηλαδή, όλα τα υπόλοιπα κράτη θα πρέπει να αναγνωρίσουν αυτές τις ενώσεις που βασίζονται σε αναγνωρίσεις κοινωνικού φύλου. Κι αυτό είναι μία έμμεση κατάκτηση που οφείλεται στην Οδηγία 2004/38.
Θα ήθελα να επισημάνω, πάντως, ότι δεν μπορούμε να τα περιμένουμε όλα ούτε από την Οδηγία 2004/38 αλλά ούτε κι από την Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω της περιορισμένης αρμοδιότητάς της σε ζητήματα οικογενειακού δικαίου. Η προσφυγή της Φιλελεύθερης Συμμαχίας και οι ενέργειες της Επιτροπής αφορούν όλα τα δικαιώματα μετακίνησης μελών οικογενειών από κράτος σε κράτος, όχι την αυτούσια αναγνώριση του συμφώνου συμβίωσης ή του γάμου σε κάθε ομόφυλο ζευγάρι. Τέτοια αρμοδιότητα δεν έχει η ΕΕ.
Υπάρχει όμως και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Ο διεθνής οργανισμός, ο οποίος θεσπίζει Ευρωπαϊκές Συμβάσεις και στο πλαίσιο του οποίου λειτουργεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Σε αυτό το δικαστικό όργανο αναγνωρίζεται ότι κάθε άνθρωπός, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, έχει δικαίωμα στην ίδρυση οικογένειας. Ο αποκλεισμός των ομόφυλων ζευγαριών από το δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης σημαίνει και αποκλεισμό από σειρά οικογενειακών δικαιωμάτων. Γι' αυτό επιβάλλεται η προσβολή του Ν.3719/2008 να γίνει και με προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ, η απόφαση του οποίου απευθύνεται στο κάθε κράτος μέλος για την εσωτερική του νομοθεσία (όχι για τη μετακίνηση μελών οικογένειας από κράτος σε κράτος, όπως η Οδηγία 2004/38). Δικαστικές αποφάσεις με τέτοιο περιεχόμενο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι εκτελεστές εις βάρος των κρατών και μπορούν να επιβάλουν στα κράτη να μεταβάλουν την εσωτερική τους νομοθεσία. Επιβάλλεται λοιπόν οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι να αναλάβουν δράση και να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
[e-lawyer]